حمل‌و‌نقل ستون فقرات اقتصاد است

بخش حمل‌ونقل همانند رگ‌های بدن انسان، شریان‌های حیاتی ساختارهای اقتصادی جهان برشمرده می‌شوند. بررسی آمارهای ارائه شده توسط بانک جهانی نیز نشان می‌دهد هر یک درصد افزایش در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، می‌تواند موجب رشدی 5/0 درصدی در تولید ناخالص داخلی کشورها افزایش 5/0 درصدی در تولید ناخالص داخلی را به دنبال دارد که این رقم در کشورهای درحال توسعه می‌تواند حتی به یک تا 5/1 درصد نیز برسد. از سوی دیگر بخش حمل‌ونقل یکی از کارفرماهای بزرگ اقتصاد است که اشتغال میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تضمین می‌کند.

مروری بر سیر تاریخی اقتصاد دنیا نیز نشان می‌دهد که ارتقای توانایی بشر برای جابه‌جایی دریایی، زمینی و هوایی کالاها بود که توانست جریان تجارت جهانی را تقویت کند و کشورها و نقاط مختلف جهان را به شکل یک دهکده جهانی به هم پیوند بزند. برای مثال در دهه 1890، حمل هر تن محموله از بنادر آمریکا به سواحل اروپا به طور متوسط بالغ بر 200 دلار هزینه داشت، یک قرن بعد این عدد به کمتر از 2 دلار رسید. سوای از جریان تجارت، حمل‌ونقل ارزان، خیلی از ناممکن‌های اقتصادی را در طول تاریخ ممکن ساخته است.

در واقع در عصر کنونی، اغلب کشورهایی که در فهرست قدرت‌های اقتصادی و صنعتی بزرگ جهان قرار می‌گیرند، عمدتا پیشتازان توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل نیز هستند. باید توجه داشت گستره فعالیت‌های بخش حمل‌ونقل به قدری زیاد است که تقریبا در تمامی مراحل تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات جریان دارد. این مسئله با توجه به نقش زیربنایی بخش حمل‌ونقل، سبب می‌شود تا این بخش به یکی از مهمترین و استراتژیک‌ترین اجزای اقتصاد در جهان امروز تبدیل شود و تحولات آن اثرگذاری بسیار بالایی بر فرایندهای رشد و توسعه اقتصادی جوامع داشته باشد. البته نباید از این مسئله غافل شد که صرف توسعه دادن ظرفیت‌های حمل‌ونقل لزوما به پیشرفت و شکوفایی یک کشور منتج نخواهد شد، بلکه انتخاب روش‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل کارآمد و بهره‌ور است که اثرات مثبتی را بر پیکره جوامع به‌جا می‌گذارد. در واقع اگرچه 90 درصد تجارت بین‌المللی جهان از طریق دریا و کشتی‌ها انجام می‌گیرد اما باید توجه داشت سیستم‌های حمل ریلی و جاده‌ای محورهای اصلی شکل‌گیری روابط تجاری و صنعتی را به ویژه در داخل کشورها تشکیل می‌دهند.برای مثال بررسی آمارهای جهانی بیانگر آن است که طی سال‌های 2015 تا 2020 حدود 50 درصد از حمل بار جهان از سطوح درون‌مرزی از طریق جاده‌ها بوده است، در حالی که در همین بازه زمانی این رقم برای جابه‌جایی مسافران به 90 درصد می‌رسد. سیستم حمل‌ونقل ریلی نیز در حالی 7 درصد از کل حمل و نقل بار (داخلی و بین‌المللی) و 8 درصد از مجموع جابه‌جایی مسافران را بر عهده دارد که تنها 2 درصد از مصرف انرژی بخش حمل و نقل را به خود اختصاص می‌دهد و با توجه به سرعت و ظرفیت بالا، کم‌هزینه‌ترین و بهره‌ورترین سیستم حمل و نقل برشمرده می‌شود. اهمیت این حوزه به حدی است که میزان توسعه‌یافتگی زیرساخت‌های ریلی کشورها به عنوان شاخصی از توسعه‌یافتگی آن‌ها برشمرده می‌شود. برای بیان ارتباط میان زیرساخت‌های ریلی و توسعه اقتصادی ذکر این نکته کفایت می‌کند که دو کشور ایالات متحده آمریکا و چین که بالغ بر 42 درصد از اقتصاد دنیا را به خود اختصاص می‌دهند نزدیک به 39 درصد از طول خطوط ریلی جهان را در خود جای می‌دهند.

در این بین باید توجه داشت موضوع توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای کشوری مانند ایران از چندین جنبه دارای اهمیت است. از طرفی بخش عمده اقتصاد ایران وابسته به صنایع سنگینی مانند نفت، پالایش و پتروشیمی و معدن و صنایع معدنی و فلزی است و تحقق مسیر و چشم‌انداز رشد اقتصادی کشور به ارتقای عملکرد این صنایع و صادرات محصولات آن‌ها وابسته است. در این بین، با نوع خاص و حجم فعالیت فعالیت این صنایع، دسترسی به زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل و کاهش هزینه‌های جا‌به‌جایی بار و کالا برای آن‌ها اهمیت زیادی دارد.

در کشورهایی که صاحب معادن و صنایع فولاد هستند، سهم حمل ریلی بالغ بر 70 درصد و سهم حمل جاده‌ای حدود 30 درصد است و حتی در کشور روسیه سهم ناوگان ریلی در حمل‌ونقل به 90 درصد هم می‌رسد. در حالی که در ایران، سهم حمل ریلی از کل حمل‌ونقل بار به حدود 10 درصد ختم می‌شود و کماکان حدود 90 درصد از حمل‌ونقل بار بر دوش ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای است.

موضوع حائز اهمیت دیگر، قرارگیری ایران در شرایط جغرافیایی استراتژیک و ژئوپلیتیکی ویژه به لحاظ فرصت ترانزیت کالا و حمل‌ونقل است. در واقع شرایط جغرافیایی ویژه، این امکان را به ایران می‌دهد که با به عنوان حلقه واسطه انتقال کالا میان کشورهای جنوب شرقی آسیا، به ویژه چین و قاره اروپا عمل کند و درآمدی بیش از 8 میلیارد دلار را از محل ارائه خدمات حمل و نقل و ترانزیت کالا کسب کند.